Bez obzira koliko bi neko gajio simpatije ili antipatije prema mađarskom premijeru Viktoru Orbanu, ne može se reći da ovaj veteran u prvoj ligi evropske politike (već 17 godina je primijer Mađarske) nema vrlo jasne i artikulisane stavove, odnosno neku vrstu iskristalisane ideologije i vizije koja nadilazi prosek običnog evropskog političara. Ovo se odnosi kako na interpretaciju svetskih zbivanja, tako posebno i na stanje u Evropi i EU, što je mnogo bitnije, imajući u vidu činjenicu da je Orban istaknuti predstavnik političkih tendencija koje su u Evropi sve prisutnije. Iako je sa svojim stavovima često u manjini i na marginama dnevnopolitičkog uticaja – imajući u vidu da su njegovi često ekstremni ali jasni stavovi doveli i do povlačenja/isključivanja njegove stranke Fideš iz umereno desne Evropske narodne partije – Orbanove stavove ne treba zanemarivati. Kako ukazuju sva predviđanja za predstojeće junske izbore za Evropski parlament, nailazi prava plima kada je u pitanju učešće i rast uticaja konzervativne ili ekstremne desnice u evropskoj i nacionalnim politikama država članica: londonski ECFR prognozira da će čak u devet država članica EU stranke ekstremne desnice (od stranke Francuskinje Le Pen do italijanske „Braće Italije“ i mađarskog Fideša) odneti najveći broj glasova, a da će u još devet zemalja one biti na drugom ili na trećem mestu.

Orban često u svojim govorima ukazuje na brze promene u svetskim političkim i ekonomskim odnosima, odnosno na relativni pad ekonomskog, tehnološkog i demografskog značaja zapada (SAD i EU) u odnosu na Aziju, a posebno na Kinu. U 2010 SAD i EU su predstavljali oko 22% odnosno 23% ukupne svetske proizvodnje dok su danas SAD na 25% ali je EU opala na 17%. Citirajući Haningtona („Sudar civilizacija“) Orban tvrdi da smo svedoci uzdizanja nezapadnih blokova i država koje na SAD i EU gledaju iz pozicije resentimenta i revanšizma, čak i kada se radi o kulturama – kontinentima koji nisu a priori antizapadni (npr. Južna Amerika).

Prema Orbanu, Evropska unija predstavlja sve više neku vrstu opkoljene tvrđave koja „više ne kontroliše i nije sposobna da kontroliše svoju budućnost“. Ovo se u prvom redu odnosi na njenu obespokojavajuću sliku ekonomskog zaostajanja (informacione tehnologije), ideološkog bespuća (vladavina „progresivnih liberala“ odnosno liberalne hegemonije, čime se uvode „woke“ i rodna ideologija kao dominantni, pa i „seksualizacija dece“ tj. LGBT dogma šire shvaćena, što obuhvata i ukidanje roditeljskog autoriteta i sl) i nesposobnosti da se odupre talasima imigracije koja drastično ugrožava koheziju „starih evropskih nacija“. Prognoze o spisku 10 najvećih ekonomija 2030. g. govore da će od evropskih zemalja samo Nemačka ostati među prvih deset. Orban posebno kritikuje evropsku birokratiju u Briselu koja nastoji da preuzme političke funkcije Evropskog saveta ali bez političke svesti (naročito u vreme Junkera i kasnije), kao i opšti nedostatak liderstva danas u Evropi, što se drastično razlikuje od nekadašnjih političkih vođa u evropskim državama nakon II sv. rata.

Možda je konkretnije Orbanovo upozorenje da je, zbog rata u Ukrajini i sankcija, privreda EU primorana da plaća uvoz gasa i energije 653 milijarde evra umesto 300 milijardi pre rata. Orban ukazuje na sve oštriji generalni sukob evropskih federalista, koji predvode rukovodstva Francuske i Nemačke, sa suverenistima, kojih je najviše u centralnoj i istočnoj Evropi (Mađarska, Poljska).

Osim toga, kaže Orban, EU je vezana za sudbinu i politike SAD, što nikako nije dobro, jer SAD imaju svoje interese i orijentaciju koja nije nužno u evropskom interesu. Orban pozitivno ocenjuje odnose SAD i EU do vremena R. Regana kada je vladao „konzervativni“ konsensus, koji je nakon toga zamenjen vladavinom „progresivnih liberala“ čiji simbol je Soroš i njegov uticaj preko NVO, sa svim efektima po ideologiju i rastapanje kohezije nacija kakvu danas vidimo.

Obnovu konzervativnog pokreta Orban povezuje sa politikom promovisanja nacionalne kohezije, porodice, hrišćanskih vrednosti i borbe proitv imigracije, što su uglavnom osnovni slogani ekstremne desnice danas. On ukazuje na uspeh Mađarske tokom njegove vladavine i pokušaj da se „država blagostanja“ zameni „državom radne etike“ i obnove hrišćanskih vrednosti.

Čini se da je osnovni problem ideologije ekstremne desnice u kontradikciji između kritika EU, s jedne strane i nedostatka originalnih predloga za reformu Unije. Osnovni stav suverenista je u stvari da je potrebna postepena razgradnja EU i vraćanje nadležnosti sa kvazifederalnog nivoa na nacionalni nivo. Ostaje otvoreno pitanje kako bi organizacija Evrope slična onoj pre II svetskog rata, kada je uticaj država nacija bio neupitan, pomogla prevazilaženju velikih međunarodnih i tehnoloških izazova na koje Orban opravdano ukazuje.

Autor: Ambasador Dr Duško Lopandić